Đồng chí Ngô Gia Tự với cuộc vận động thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam

Đồng chí Ngô Gia Tự (1908 -1935)

Đồng chí Ngô Gia Tự sinh ngày 03/12/1908 trong một gia đình nhà Nho tại làng Tam Sơn, huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, Xứ Kinh Bắc (nay là xã Tam Sơn, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh). Kế thừa truyền thống gia đình, quê hương, ngay từ nhỏ Ngô Gia Tự đã nổi tiếng ham học và học giỏi. Năm 1922, sau khi tốt nghiệp Trường tiểu học Pháp - Việt, đồng chí Ngô Gia Tự tiếp tục được cha cho ra Hà Nội thi vào Trường Bưởi và trúng tuyển với điểm số cao. Trong thời gian học tập tại trường, đồng chí Ngô Gia Tự được tiếp xúc với nhiều nhà giáo yêu nước. Đồng thời, là người ham hiểu biết, ngoài giờ học, đồng chí Ngô Gia Tự thường đến thư viện tìm đọc các loại sách báo, các tác phẩm văn học tiêu biểu của các nhà văn Pháp như Raxin, Môlie, Huygô, Ban dắc...; bí mật tìm đọc các sách báo cách mạng, đặc biệt là báo Người cùng khổ, tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp … và vô cùng khâm phục, ngưỡng mộ ý chí yêu nước của tác giả cuốn sách - Nguyễn Ái Quốc. Vốn yêu nước, căm thù bọn xâm lược và vua quan bán nước, lại được thức tỉnh từ “Bản án chế độ thực dân Pháp”, chí hướng đánh đuổi thực dân đã nung nấu trong lòng người học sinh trường Bưởi; qua đó, nhận thức về cách mạng và tinh thần đấu tranh chống áp bức dân tộc được bồi đắp thêm.

Đồng chí Ngô Gia Tự đã sớm hòa mình vào các hoạt động của học sinh, sinh viên, hăng hái tham gia phong trào đấu tranh đòi thực dân Pháp thả nhà yêu nước Phan Bội Châu (1925); đấu tranh đòi truy điệu cụ Phan Chu Trinh (1926), bị Giám đốc trường Bưởi đuổi học vì “tội” chống lại chính phủ “bảo hộ”. Mặc dù chỉ còn nửa năm nữa là tốt nghiệp, song đồng chí Ngô Gia Tự không hề băn khoăn, luyến tiếc, anh trở về quê mở lớp dạy học cho con em trong làng với mục đích tập hợp thanh, thiếu niên để tuyên truyền, giác ngộ tinh thần đấu tranh, giành độc lập tự do cho dân tộc. Trong thời kỳ này, sự phát triển của các phong trào cách mạng, nhất là sự phát triển của phong trào công nhân trong thời kỳ này càng đặt ra yêu cầu cho một chính đảng theo chủ nghĩa Mác – Lênin ra đời.

Năm 1926, ở tuổi 18, đồng chí Ngô Gia Tự tham gia Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và tích cực hoạt động, xây dựng những cơ sở cách mạng đầu tiên ở Bắc Ninh, Bắc Giang. Đồng chí Ngô Gia Tự và nhiều đồng chí của Hội đã sớm nhận thấy nhu cầu đưa cán bộ được giác ngộ chủ nghĩa Mác - Lê-nin vào phong trào đấu tranh của công nhân Việt Nam để gắn công tác của Hội với phong trào công nhân và vận động cách mạng trong công nhân.

Đầu hè năm 1927, đồng chí Ngô Gia Tự cùng đồng chí Nguyễn Công Thu và một số đồng chí khác tới Quảng Châu. Theo sự chỉ đạo của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, lớp học được mở tại bản Đáy. Đồng chí Ngô Gia Tự không được gặp Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc nhưng chương trình và nội dung huấn luyện của lớp học thì vẫn thực hiện theo kế hoạch và tài liệu do Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc viết. Như người khát được uống nước mát, người đang bế tắc thì nay đã thấy con đường đi tới độc lập, tự do, đồng chí Ngô Gia Tự say mê nghiên cứu, trau dồi nhận thức, rèn luyện đạo đức cách mạng. Sau khóa học, Ngô Gia Tự và các đồng chí của mình đã có trí tuệ mới, đó là những nội dung cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin về cuộc cách mạng giải phóng dân tộc trong thời đại mới. Đây là thứ vũ khí lý luận đúng đắn nhất mà cách mạng Việt Nam đang rất cần. Từ đây, đồng chí Ngô Gia Tự trở thành nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp của cách mạng Việt Nam.

Về nước, mới 19 tuổi đời, đồng chí Ngô Gia Tự hăm hở lao vào hoạt động cách mạng với tốc độ và hiệu quả hiếm thấy. Được đồng chí Ngô Gia Tự tuyên truyền, giác ngộ, đông đảo quần chúng Bắc Ninh, Bắc Giang đã nhận thức được rằng, muốn giải phóng mình, thì chỉ có cách là chống Pháp và chống cường hào. Từng người làm không nổi, muốn thành phải có tổ chức. Thế là hàng chục thanh niên được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên, hàng trăm dân làng trở thành hội viên Hội Công ích. Nhiều phong trào hoạt động chống lại bọn thực dân, cường hào, ác bá diễn ra sôi nổi ở vùng quê Bắc Ninh, Bắc Giang vốn lâu nay chìm đắm. Nơi nào đồng chí Ngô Gia Tự hoạt động, nơi đó đều thành lập được chi bộ thanh niên, như các làng Tam Sơn, Phật Tích, Lạc Thổ, các phố Thị Cầu, Đáp Cầu, Tiền An, Niềm Xa, thị xã Phủ Lạng Thương (nay là thành phố Bắc Giang), ấp Tam Sơn... Nhờ đó, giữa năm 1927, Tỉnh Bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên tỉnh Bắc Giang được thành lập, giữa năm 1928, đồng chí Ngô Gia Tự là Bí thư Tỉnh bộ và Ủy viên Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên. Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của đồng chí, phong trào hoạt động, tuyên truyền, đấu tranh, phá hoại địch ở Bắc Ninh, Bắc Giang lên cao chưa từng có như: Phong trào giải truyền đơn nhân ngày Quốc tế lao động (01/5), ngày chống chiến tranh đế quốc (01/8), ngày kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga, cuộc nổi dậy vũ trang của binh lính thị xã Bắc Ninh, Đáp Cầu... trong những năm 1928 - 1929, khiến quần chúng hả hê, bọn mật thám, lính Tây, cuống quýt bỏ chạy, bà con phu phen được giải phóng, kế hoạch mộ phu của địch bị ngừng trệ. Vùng quê Bắc Ninh, Bắc Giang đói nghèo, lầm than đã được thức tỉnh, vùng lên. Ngô Gia Tự thực sự trở thành linh hồn của phong trào cách mạng ở đây.

Mặc dù chịu khó tìm hiểu lý luận và thực tế về cách mạng, nhưng đồng chí Ngô Gia Tự và lứa học sinh cùng thời đi làm cách mạng vẫn cảm thấy một nhược điểm lớn trong họ là thiếu chất “thép” của giai cấp tiên phong. Vượt qua sự kiểm soát, lùng sục gắt gao của bọn mật thám, cảnh sát, tháng 9/1928, Hội nghị Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ được tổ chức ngay tại nhà Ngô Gia Tự ở Tam Sơn với danh nghĩa mừng Ngô Gia Tự đỗ tú tài^[1]. Thấm nhuần quan điểm của Nguyễn Ái Quốc: Người cách mạng phải hòa mình với quần chúng công nông, để tự cải tạo mình thành người vô sản, thì mới hiểu được chủ nghĩa cộng sản và mới có thể tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản, giáo dục đường lối của Đảng, tổ chức và lãnh đạo quần chúng đấu tranh, tại Hội nghị, với đề xuất của đồng chí Ngô Gia Tự và đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, lãnh đạo Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ đã đi tới quyết định có ý nghĩa lịch sử đối với phong trào và tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên, đó là cuộc vận động “vô sản hóa” nhằm đưa các hội viên vào nhà máy, hầm mỏ, đồn điền để thâm nhập cuộc sống, lao động và tự rèn luyện theo lập trường của giai cấp công nhân; đồng thời tuyên truyền, giác ngộ, tổ chức vận động công nhân và nhân dân lao động đi theo con đường cách mạng, giải phóng dân tộc; phát triển cơ sở cách mạng, lấy công - nông làm gốc.

Với quyết định này, đông đảo hội viên Thanh niên Bắc Kỳ háo hức tỏa đi khắp các cơ sở công nghiệp trong toàn xứ. Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh xuống vùng mỏ, đồng chí Ngô Gia Tự, đồng chí Trịnh Đình Cửu... “vô sản hóa” ở Hà Nội để vừa gấp rút dịch và biên soạn nhiều tài liệu về chủ nghĩa Mác - Lênin, mở lớp huấn luyện, bồi dưỡng trang bị lý luận và công tác “vô sản hóa” cho cán bộ, hội viên, vừa thu thập, xử lý thông tin chỉ đạo phong trào “vô sản hóa” trong toàn xứ Bắc Kỳ. Chỉ sau một thời gian ngắn, phong trào “vô sản hóa” của các hội viên Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Bắc Kỳ đã tuyên truyền, khơi dậy lòng yêu nước, nhen nhóm lý tưởng cách mạng, xây dựng được nhiều cơ sở cách mạng thanh niên trong nhà máy, hầm mỏ. Phong trào “Vô sản hóa” có ý nghĩa, vai trò lớn đối với sự thành lập Đảng. Qua phong trào, chủ nghĩa Mác – Lênin được truyền bá rộng rãi, trở thành kim chỉ nam cho giai cấp công nhân đấu tranh; qua đó giúp phong trào công nhân chuyển biến sâu sắc cả về lượng và chất.

Gần cuối tháng 3/1929, đồng chí Ngô Gia Tự, Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Phong Sắc... họp tại số nhà 5D Hàm Long (Hà Nội) bàn việc lập Đảng Cộng sản. Với những nhận định đánh giá tình hình sâu sắc, với tinh thần trách nhiệm trước phong trào, các đồng chí đã tuyên bố lập chi bộ cộng sản đầu tiên ở trong nước, với nhiệm vụ làm nòng cốt trong việc thành lập Đảng Cộng sản. Nhờ đó, tại Đại hội Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ, họp ngày 28 và 29/3/1929 ở đồn điền Kim Đái (Sơn Tây), những lập luận sắc sảo, đầy sức thuyết phục của đồng chí Ngô Gia Tự đã quy tụ được ý chí chung của Đại hội tán thành chủ trương thành lập Đảng Cộng sản ở Việt Nam. Đầu tháng 5/1929, tại Đại hội toàn quốc Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên ở Hương Cảng (Trung Quốc), đồng chí Ngô Gia Tự và đoàn đại biểu Bắc Kỳ đưa ý kiến và kiên quyết bảo vệ quan điểm phải thành lập ngay Đảng Cộng sản ở Việt Nam để đáp ứng kịp thời và thúc đẩy phong trào cách mạng của công nhân và nông dân trong nước lên cao hơn nữa. Do không được Đại hội chấp thuận, đồng chí cùng hầu hết đại biểu Bắc Kỳ lập tức trở về nước.

Về tới Hà Nội, thay mặt đoàn đại biểu đi dự Đại hội ở Hương Cảng, đồng chí Ngô Gia Tự đã thảo tuyên ngôn giải thích rõ lý do đoàn đại biểu Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Bắc Kỳ rút khỏi đại hội, đồng thời kêu gọi công nhân, nông dân và các tầng lớp nhân dân Việt Nam ủng hộ việc thành lập Đảng Cộng sản. Ngay sau khi tuyên ngôn được Kỳ bộ Bắc Kỳ tán thành và phân phát rộng rãi trên cả nước, đồng chí Ngô Gia Tự cùng các đồng chí trong Kỳ bộ Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Bắc Kỳ xúc tiến thành lập Đảng Cộng sản. Cũng vào lúc này, hơn 300 công nhân và thợ học việc hãng A-vi-a (Hà Nội) bãi công. Đồng chí Ngô Gia Tự đã trực tiếp đến sát cùng những người lãnh đạo Công hội Đỏ của nhà máy kêu gọi, chỉ đạo, uốn nắn phong trào. Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của đồng chí Ngô Gia Tự, cuộc bãi công của công nhân hãng A-vi-a đã diễn ra có tổ chức chặt chẽ, có yêu sách rõ ràng, vừa mềm dẻo, vừa quyết liệt buộc chủ hãng phải nhường một số quyền lợi cho người lao động. Đồng chí Ngô Gia Tự đã đánh giá: Đây là cuộc đấu tranh có tổ chức chặt chẽ do chi bộ cộng sản tổ chức và lãnh đạo, là kết quả của phong trào “vô sản hóa” đưa cán bộ đi vào đời sống công nhân, vận động quần chúng đấu tranh. Cuộc đấu tranh này sẽ mở màn cho phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân toàn quốc. Đây là cơn giông đầu mùa báo hiệu cả một bầu trời sấm sét nay mai. Đúng như dự báo này, không lâu sau, hàng loạt cuộc bãi công của thợ thuyền đã diễn ra trên cả nước như: Sở ươm cây Hà Nội, Nhà máy dệt và nhà máy điện Nam Định, Nhà máy xi-măng Hải Phòng, mỏ than Mạo Khê, Uông Bí, Nhà máy xe lửa Tràng Thi, đồn điền Phú Riềng, hãng dầu Nhà Bè.... Có thể nói, cuộc bãi công của công nhân hãng A-vi-a có ý nghĩa to lớn trong việc cổ vũ phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân cả nước, giúp cho Đảng có thêm kinh nghiệm tổ chức, lãnh đạo giai cấp công nhân thực hiện sứ mạng lịch sử giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp. Phong trào công nhân trong giai đoạn này có ý nghĩa trực tiếp dẫn đến sự ra đời của các tổ chức Đảng Cộng sản ở Việt Nam.

Ngày 17/6/1929, tại số nhà 312, phố Khâm Thiên (Hà Nội), Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập, đồng chí Ngô Gia Tự được bầu là một trong bảy Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương lâm thời. Ngay đầu tháng 7/1929, Ngô Gia Tự đã về quê (Tam Sơn), lập chi bộ cộng sản đầu tiên của tỉnh Bắc Ninh, sau đó Đông Dương Cộng sản của Bắc Ninh, Bắc Giang cũng được thành lập. Thông qua các tổ chức này, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Ngô Gia Tự mà Tuyên ngôn, Điều lệ của Đông Dương Cộng sản Đảng được tuyên truyền sâu rộng, thu hút đông đảo nhân dân ủng hộ và gia nhập Đảng. Do đó, phong trào cách mạng ở Bắc Ninh, Bắc Giang phát triển mạnh mẽ. Cuối tháng 7/1929, Trung ương Ðông Dương Cộng sản Ðảng cử  đồng chí Ngô Gia Tự vào Nam Kỳ vận động các tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên Nam Kỳ chuyển thành các Chi bộ Ðông Dương Cộng sản Ðảng. Ðồng chí vừa vận động thành lập Ðảng, vừa trực tiếp ''vô sản hóa'' ở Sài Gòn, làm phu đẩy xe than, làm công nhân khuân vác. Ðồng chí tranh thủ mọi điều kiện, mọi cơ hội để tuyên truyền, giác ngộ công nhân và các tầng lớp nhân dân lao động đi theo con đường cách mạng giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp.

 Ngay sau khi thành lập Ðông Dương Cộng sản Ðảng Nam Kỳ, đồng chí Ngô Gia Tự đã chọn Nhà máy đóng tàu Ba Son (Sài Gòn), đồn điền Cao-su Phú Riềng (Bình Dương) và xã Vĩnh Kim (Tiền Giang) để chỉ đạo điểm việc xây dựng chi bộ Ðảng Cộng sản.

Dưới sự lãnh đạo của Ðông Dương Cộng sản Ðảng Nam Kỳ và của đồng chí Bí thư Xứ ủy Ngô Gia Tự, phong trào cách mạng ở Nam Kỳ dâng lên mạnh mẽ. Lực lượng công nhân dần dần trở thành lực lượng chính trị to lớn trong sự nghiệp đấu tranh chống thực dân Pháp, giải phóng dân tộc. Sự xuất hiện của Ðông Dương Cộng sản Ðảng với việc vận động mạnh mẽ của tổ chức này ở Trung Kỳ và Nam Kỳ đã đưa tới sự giải thể các cơ sở của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và thu hút cả cánh tả trong tổ chức Tân Việt. Tình hình đó đã tác động mạnh mẽ hơn nữa tới toàn bộ phong trào công nhân, phong trào cách mạng ở nước ta và là một trong những tác động quan trọng dẫn tới sự ra đời của An Nam Cộng sản Ðảng ở Nam Bộ vào tháng 8/1929 và Ðông Dương Cộng sản Liên đoàn ở Trung Bộ vào tháng 9/1929.

Sau ngày thành lập Ðảng (03/02/1930), đồng chí Ngô Gia Tự được Hội nghị thống nhất các tổ chức Cộng sản ở Nam Kỳ (24/02/1930) bầu làm Bí thư Chấp ủy lâm thời Ðảng bộ Ðảng Cộng sản Việt Nam ở Nam Kỳ. Chấp hành quyết nghị của Hội nghị thành lập Ðảng về việc thống nhất các tổ chức Cộng sản ở Nam Bộ, đồng chí đã ký quyết nghị chấp nhận Ðông Dương Cộng sản Liên đoàn gia nhập Ðảng Cộng sản Việt Nam.

Như vậy, những hoạt động tích cực của đồng chí Ngô Gia Tự đã góp phần thúc đẩy sự truyền bá chủ nghĩa Mác – Lê nin, sự phát triển của phong trào công nhân cũng như sự ra đời của các tổ chức cộng sản- tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam. Sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam đã trở thành sự kiện mở đầu cho những thắng lợi liên tiếp của cách mạng Việt Nam sau này, đặc biệt là thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, dẫn đến sự ra đời của Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa – nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam châu Á. Đánh giá về đồng chí Ngô Gia Tự, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II (năm 1951), Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Các đồng chí ta như đồng chí Trần Phú, đồng chí Ngô Gia Tự, đồng chí Lê Hồng Phong, đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai, đồng chí Hà Huy Tập, đồng chí Nguyễn Văn Cừ, đồng chí Hoàng Văn Thụ, và trăm nghìn đồng chí khác đã đặt lợi ích của Đảng, của cách mạng, của giai cấp, của dân tộc lên trên hết, lên trước hết”[2].